(Θεατρο)ιστορίες γι’ αγρίους
Διακόσια χρόνια πριν, στον απόηχο του Διαφωτισμού, παράλληλα με την Βιομηχανική Επανάσταση, γεννήθηκε ο Ρομαντισμός. Ως αντίδραση στην εκλογίκευση του φυσικού κόσμου από την Επιστήμη, ο Ρομαντισμός έδινε μεγαλύτερη αξία στα έντονα συναισθήματα, στο μυστήριο του μεταφυσικού και στην ομορφιά της φύσης. Και ποιο συναίσθημα δεν είναι πιο έντονο από τον έρωτα;
Αν μάλιστα ο έρωτας ήταν ανεκπλήρωτος, τόσο πιο έντονα βιώνονταν τα συναισθήματα. Και τι πιο μεγαλειώδες στα μάτια των Ρομαντικών, από το να αυτοκτονήσει ένας νέος ή μια νέα για έναν έρωτα που δεν βρήκε ανταπόκριση, που ήταν εξαρχής καταδικασμένος.
Αυτή ήταν και η υπόθεση του μυθιστορήματος του Γκαίτε “τα πάθη του νεαρού Βέρθερου”, το οποίο προηγήθηκε του ρεύματος του Ρομαντισμού και ενέπνευσε τους Ρομαντικούς καλλιτέχνες. Και όχι μόνο. Το έργο του Γκαίτε “ενέπνευσε” περίπου δύο χιλιάδες νέους ανθρώπους να αυτοκτονήσουν, ένα φαινόμενο που ονομάστηκε “βερθεροπυρετός”.
Σε μια εποχή που η αυτοκτονία από έρωτα είχε γίνει φετίχ, δεν θα μπορούσε να μην είχε αποτελέσει πηγή έμπνευσης ένας άλλος δραματουργός, που έζησε διακόσια χρόνια πριν από τον Γκαίτε: ο Σαίξπηρ. Τα έργα του, αν και γραμμένα σε μια εντελώς άλλη εποχή, με άλλους προβληματισμούς, κατάφερναν να περιγράψουν αυτό που βίωναν ή ήθελαν να βιώσουν οι Ρομαντικοί.
Το προφανέστερο παράδειγμα είναι το “Ρωμαίος και Ιουλιέτα”, στο οποίο (spoiler alert) οι δύο πρωταγωνιστές βρίσκουν τραγικό θάνατο εξαιτίας μιας παρεξήγησης. Αφού οι έφηβοι ήρωες έχουν πάει κόντρα στις οικογένειές τους, που δεν θέλουν με τίποτα αυτόν τον δεσμό λόγω της μακρόχρονης έχθρας τους, προσπαθούν να “κλεφτούν” για να ξεφύγουν και να ζήσουν τον κεραυνοβόλο έρωτά τους.
Ο τρόπος που βρίσκει η Ιουλιέτα για να φύγει από το σπίτι είναι να πιεί ένα φίλτρο που θα την κάνει να μοιάζει με νεκρή και να την ενταφιάσουν στο οικογενειακό μαυσωλείο. Στέλνει νωρίτερα γράμμα στον Ρωμαίο, που του εξηγεί το σχέδιό της, όμως το γράμμα δεν φτάνει ποτέ. Ο Ρωμαίος μαθαίνει για τον θάνατο της Ιουλιέτας, πηγαίνει στον τάφο της και, απελπισμένος από έρωτα, πίνει δηλητήριο και αυτοκτονεί. Η Ιουλιέτα ξυπνάει, βλέπει τον Ρωμαίο νεκρό δίπλα της, καταλαβαίνει τι έγινε και αυτοκτονεί με την σειρά της.
Ο Σαίξπηρ ίσως να ήθελε μέσα από το έργο του να δείξει τις ολέθριες συνέπειες της έχθρας και του μίσους ή/και τις συνέπειες των βιαστικών και αλόγιστων αποφάσεων. Οι Ρομαντικοί όμως είδαν την υπεροχή του έρωτα πάνω στους νόμους των ανθρώπων, τις αντιξοότητες και τον ίδιο τον θάνατο.
Το δεύτερο και εξίσου τρανό παράδειγμα έρχεται από τον “Άμλετ”. Ο Άμλετ, (spoiler κι αυτό, αλλά είχατε 400 χρόνια για να το δείτε/διαβάσετε) αποφασισμένος να πάρει εκδίκηση για την δολοφονία του πατέρα του, παριστάνει τον τρελό. Γνωρίζοντας ότι τον παρακολουθούν, δεν βγαίνει από τον χαρακτήρα ούτε απέναντι στην Οφηλία, την κοπέλα που αγαπάει και σκόπευε να παντρευτεί. Την διώχνει, λέγοντάς της να πάει να κλειστεί σε μοναστήρι. Λίγο αργότερα, ο Άμλετ θα σκοτώσει κατά λάθος και τον πατέρα της. Η Οφηλία χάνει την γη κάτω από τα πόδια της. Η στεναχώρια της μετατρέπεται σε τρέλα. Λίγο μετά θα πέσει σε ένα ποτάμι και θα πνιγεί.
Η περιγραφή του θανάτου της από τον Σαίξπηρ συνθέτει μια εικόνα, στην οποία η Οφηλία αφήνεται στα νερά και γίνεται ένα με την φύση πριν πεθάνει. Η εικόνα αυτή ενέπνευσε πολλούς Ρομαντικούς καλλιτέχνες. Δεκάδες πίνακες ζωγραφίστηκαν με θέμα τον θάνατό της στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, όπως ο συγκλονιστικός (για μένα) πίνακας του Τζον Έβερετ Μιλέ, που συνοδεύει αυτό το κείμενο.
Στην μεταρομαντική εποχή η αυτοκτονία από έρωτα έπαψε να έχει την αίγλη που της έδωσαν οι Ρομαντικοί, όμως ο ανεκπλήρωτος έρωτας συνέχισε (και συνεχίζει) να εμπνέει καλλιτέχνες σε όλο τον κόσμο.
Γράφοντας συνέχεια για τους Ρομαντικούς, θυμήθηκα ένα άλλο θεατρικό έργο, γραμμένο στα τέλη του 19ου αιώνα, από έναν συγγραφέα που τον έχετε σίγουρα ακουστά για ένα άλλο, πολύ δημοφιλές του έργο. Αλλά για αυτό θα μιλήσουμε την επόμενη εβδομάδα.
Πηγές: