Η Αντιγόνη του Ulrich Rasche αναζητά Σοφοκλή

Ο «πρόλογος» στην αρχαία τραγωδία αποτελεί βασικό δομικό στοιχείο, καθώς εισάγει τον θεατή στην υπόθεση του έργου και τον φέρνει σε επαφή με το ήθος των ηρώων. Το έργο «Αντιγόνη» του Σοφοκλή ξεκινάει με την Αντιγόνη να καλεί την αδερφή της Ισμήνη κρυφά, για να της ανακοινώσει την απόφασή της να θάψει τον αδερφό τους Πολυνείκη, παραβιάζοντας τη ρητή διαταγή του Κρέοντα, και να τη ρωτήσει αν θα τη συντρέξει.

Αυτό δεν συνέβη στην «Αντιγόνη» του Rasche.

Η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή τελειώνει με την αυτοκτονία της Ευρυδίκης, αφότου πληροφορείται την αυτοκτονία του Αίμονα, η οποία διαδέχτηκε εκείνη της Αντιγόνης. Πρόκειται για σημαντικό δραματουργικό στοιχείο της τραγωδίας, καθώς με τους τρεις εκούσιους θανάτους, ο Κρέων μένει απολύτως μόνος, κάτι που κορυφώνει την τραγικότητά του. Εκεί, μάλιστα, συνειδητοποιούμε πως το τραγικό πρόσωπο της τραγωδίας, δεν είναι η Αντιγόνη, αλλά ο Κρέων.

Αυτό δεν συνέβη στην «Αντιγόνη» του Rasche.

Χωρίς πρόλογο, χωρίς μυρωδιά Ισμήνης πουθενά, χωρίς Ευρυδίκη, με περικομμένα τα χορικά η παράσταση διήρκεσε περί τις δυόμιση ώρες. 

Γιατί;

Διότι ο σκηνοθέτης Ulrich Rasche επέλεξε μια πολύ συγκεκριμένη εκφραστική φόρμα: όλα τα λόγια των ηθοποιών -χορικά και διαλογικά- να εκφέρονται με έναν επίμονα μακρόσυρτο συλλαβισμό. Αυτή η μη φυσική εκφορά του λόγου πέρα από την αισθητή επιμήκυνση της διάρκειας της παράστασης επέφερε ένα μονότονο ρυθμό που τελικά κατέστη κουραστικός για πολλούς θεατές. Επιπλέον, αφαιρέθηκε από τους ερμηνευτές η δυνατότητα διαφοροποίησης των λόγων τους σε ταχύτητα κι επιτονισμό.

Σε πείσμα της άκαμπτης, σχεδόν αρτηριοσκληρωτικής σκηνοθετικής γραμμής, οι ηθοποιοί κατέβαλαν κάθε δυνατή υποκριτική προσπάθεια για να συγκινήσουν και να εμπλέξουν συναισθηματικά τον θεατή. 

Η Κόρα Καρβούνη, ως Αντιγόνη, απέδωσε με ένταση και στιβαρότητα, το πνεύμα της ηρωίδας. Η απουσία της Ισμήνης, ωστόσο, στέρησε από την Αντιγόνη την απαραίτητη αντιπαραβολή της με τον «μέσο» άνθρωπο, κάτι που θα φώτιζε ακόμη περισσότερο την αξία της αντίστασης της. Αν και ο ρόλος της Αντιγόνης περιορίστηκε και μάλλον υποτιμήθηκε, η Κόρα Καρβούνη υπηρέτησε την Αντιγόνη σαν αφοσιωμένος στρατιώτης ως το τέλος. 

Ο Δημήτρης Καπουράνης ενσάρκωσε έναν σπαρακτικό Αίμονα καταθέτοντας μια ερμηνεία έντονα συναισθηματική. Η χροιά της φωνής του, η εκφραστικότητα του προσώπου και η ένταση στο σώμα, όλα τα υποκριτικά του μέσα συνεργάστηκαν σα να επεδίωκαν να σπάσουν το ασφυκτικό σκηνοθετικό καλούπι, να ξεχυθούν και να κατακλύσουν όλο το θέατρο. 

Ο φύλακας Θάνος Τοκάκης, εξόχως δουλεμένος, απέδωσε τον ρόλο του με σοβαρότητα. Η Φιλαρέτη Κομνηνού, ως μάντης Τειρεσίας, ξεχώρισε για την επιβλητική της παρουσία. Μάλιστα, στην περίπτωση του χρησμολόγου η επιτήδευση στον λόγο ενδεχομένως και να λειτούργησε ερμηνευτικά, προσδίδοντας αινιγματικότητα στο πρόσωπο. Τέλος, ο Γιώργος Γάλλος, στον ρόλο του Κρέοντα, κατέθεσε μια εμφανώς μελετημένη και έντιμη ερμηνεία. Παρά την αδιαμφισβήτητη σκηνική του προσπάθεια, το άκαμπτο σκηνοθετικό πλαίσιο δεν του επέτρεψε να ξεδιπλώσει πλήρως τις μεταπτώσεις του χαρακτήρα του• να απογειωθεί ως αλαζών ηγεμόνας και, τελικά, να συντριβεί στην πτώση του. Ο Κρέων του Γάλλου έμεινε εντός συνόρων – σωστός, αλλά όχι συνταρακτικός.

Ιδιαίτερη μνεία αξίζει στον χορό (Γιώργος Ζιάκας, Δημήτρης Καπουράνης, Μάριος Κρητικόπουλος, Ιωάννης Μπάστας, Βασίλης Μπούτσικος, Γιώργης Παρταλίδης, Θανάσης Ραφτόπουλος, Γκαλ Ρομπίσα, Γιάννης Τσουμαράκης, Στρατής Χατζησταματίου) ο οποίος επέδειξε εξαιρετικό συντονισμό τόσο στην κίνηση όσο και στην εκφορά του λόγου. Η σωματικότητα με την οποία αποδόθηκαν τα χορικά προσέδωσε πνοή και παλμό στην παράσταση.

Διαβάζω πως ο Ulrich Rasche είχε θριαμβεύσει πριν τρία χρόνια στον «Αγαμέμνονα» με το ίδιο σκηνογραφικό τέχνασμα του περιστρεφόμενου δίσκου της ορχήστρας. Πραγματικά και στην εν λόγω «Αντιγόνη» υπήρξαν στιγμές θέασης ιδιαίτερα εντυπωσιακές. Η αδιάκοπη κίνηση και σωματικότητα υποκριτών και χορού, είχε ενδιαφέρον κινησιολογικά, προξενούσε τον θαυμασμό οπτικά, ωστόσο μένει να αναρωτηθούμε• ποιο ήταν το δραματουργικό όφελος αυτής της κινησιολογικής υπερπροσπάθειας; 

Για την αδιάκοπη κίνηση των ηρώων επί σκηνής έκανα δύο σκέψεις. Η πρώτη ήταν ότι η αντίθετη προς τον δίσκο κίνηση θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως μια συμβολική αντίσταση στη «φυσική» επιβεβλημένη έξωθεν ροή, στην «περπατημένη», που αρμόζει στην Αντιγόνη, ίσως και στον Αίμονα ή τον Τειρεσία. Ωστόσο, μοιάζει αταίριαστη για τον Κρέοντα, του οποίου το άκαμπτο αίσθημα εξουσίας θα απαιτούσε μάλλον μια πιο στιβαρή στατικότητα.

Η δεύτερη σκέψη ήταν ότι η αέναη κίνηση θα μπορούσε να ιδωθεί ως το αναπόδραστο της μοίρας που διέπει τον άνθρωπο, την προδιαγεγραμμένη διαδρομή του Κρέοντα μεταξύ ύβρης, νέμεσης και τίσης. Σε αυτήν όμως τη σταθερή πορεία, θα όφειλε να διαφαίνεται η ύπαρξη «εμποδίων», αυτών που πασχίζουν να αφυπνίσουν και να σταματήσουν τον τραγικό κατήφορο του Κρέοντα.

Και στις δύο ερμηνείες θα απαιτούνταν κινησιολογική αντίθεση και όχι συμπόρευση μεταξύ των ηρώων. 

[«Κάθε παράσταση την αναλύεις τόσο διεξοδικά;», με ρώτησε μια φίλη μετά την παράσταση στην Επίδαυρο. Η αλήθεια είναι πως όχι. Όταν κάτι με συγκινεί βαθιά και περνάει μέσα μου κατευθείαν συνήθως δεν καταφεύγω σε υπεραναλύσεις. Όταν κάτι μου αφήνει ερωτηματικά -χωρίς αυτό να είναι απαραίτητα αρνητικό για το έργο- τότε αναζητώ ερμηνείες επί των σκηνοθετικών προθέσεων και αποφάσεων.]

Ίσως αν κάποιος δεν γνώριζε -ή δεν θυμόταν καλά- το κείμενο του Σοφοκλή και δεν είχε προσδοκίες, να έμενε τουλάχιστον ικανοποιημένος, αν όχι ενθουσιασμένος, από ένα μαγικό θέαμα κίνησης, ήχου και φωτός σε συνδυασμό με ηθοποιούς που έδωσαν ψυχή. Επιπρόσθετα, ομολογουμένως, τα λόγια που επέλεξε ο σκηνοθέτης να ακουστούν, ακούστηκαν καθαρά και με σαφήνεια. Ωστόσο, και παρά τις εντυπωσιακές κινησιολογικές και οπτικοακουστικές επιλογές, η παράσταση του Rasche δεν κατάφερε να με παρασύρει. Η «Αντιγόνη» χωρίς πρόλογο και με περιορισμένη δραματουργική ευελιξία ήταν, κατά τη γνώμη μου, εντυπωσιακή, αλλά ακρωτηριασμένη.

Συντελεστές

Σκηνοθεσία – Σκηνογραφία Ulrich Rasche

Δραματουργία Antigone Akgün

Μετάφραση Νίκος Α. Παναγιωτόπουλος

Μουσική-Σχεδιασμός ήχου Alfred Brooks

Κοστούμια Άγγελος Μέντης

Φωτισμοί Ελευθερία Ντεκώ

Εκπαίδευση και καθοδήγηση χορού Yannik Stöbener

Βοηθός σκηνοθέτης David Moser

Βοηθός σκηνογραφίας Lukas Kötz

Δραματολόγος παράστασης Έρι Κύργια

Βοηθός σκηνοθέτη Θωμαΐς Τριανταφυλλίδου

Βοηθός σκηνογράφου Ευάγγελος Αγάτσας

Παίζουν Γιώργος Γάλλος Κρέων, Δημήτρης Καπουράνης Αίμων, Κόρα Καρβούνη Αντιγόνη, Φιλαρέτη Κομνηνού Τειρεσίας, Κίττυ Παϊταζόγλου Ισμήνη, Θάνος Τοκάκης Φύλακας

Χορός (αλφαβητικά) Γιώργος Ζιάκας, Δημήτρης Καπουράνης, Μάριος Κρητικόπουλος, Ιωάννης Μπάστας, Βασίλης Μπούτσικος, Γιώργης Παρταλίδης, Θανάσης Ραφτόπουλος, Γκαλ Ρομπίσα, Γιάννης Τσουμαράκης, Στρατής Χατζησταματίου 

Ζωντανή ερμηνεία της μουσικής Νεφέλη Σταματογιαννοπούλου κοντραμπάσο, Χάρης Παζαρούλας κοντραμπάσο, Νίκος Παπαβρανούσης κοντραμπάσο, Ευαγγελία Σταύρου κρουστά

Πού: Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου

Πότε: 27, 28, 29 Ιουνίου